Inleiding

Indien er een kwaadaardig gezwel in de prostaat zit waarbij geen uitzaaiingen zijn geconstateerd is behandeling middels een operatie waarbij de prostaat met de zaadblaasjes in hun geheel worden verwijderd (= radicale prostatectomie) mogelijk. Dit kan met een kijkbuisoperatie (=laparoscopie) ondersteund door de operatierobot.

Informatie kijkbuisoperatie

Wat is een sleutelgat of kijkbuisoperatie (laparoscopie) met behulp van een robot?
Bij een kijkbuisoperatie wordt in principe hetzelfde gedaan als bij een 'gewone' (open) operatie, dus het wegnemen van een ziek orgaan of het herstellen van een probleem, alleen zonder daarvoor een grote operatiewond/snede in de buik te hoeven maken. Hiertoe wordt om te beginnen de buik opgeblazen met koolzuurgas (CO2). Dit is een onschadelijk gas. De buik wordt ‘opgeblazen’ om ruimte te maken tussen de verschillende organen. (Zo is opereren op een veilige manier mogelijk.) Daarna wordt een aantal buisjes (5-6) in de buikwand geplaatst, die tussen de 5 en 12mm dik zijn. Een van de buisjes dient als kijkbuis waardoor heen de uroloog met een camera de buikinhoud op een beeldscherm ziet. De andere buisjes dienen als toegangspoorten voor de instrumenten (tangetjes, schaartjes, klemmetjes etc.) waarmee geopereerd kan worden. Omdat de operatie plaatsvindt via het beeldscherm wordt ook wel gesproken over een kijkbuisoperatie. De operateur kan tijdens de ingreep, doordat de camera het beeld vergroot, beter alle details zien. De operatie kan hierdoor nauwkeuriger worden verricht met minder bloedverlies en weefselschade. Hierdoor zijn er tijdens de operatie minder narcosemiddelen nodig, ook al duurt de ingreep soms langer dan een open operatie. Daarnaast gaat in het algemeen het herstel na de operatie sneller en is daardoor het verblijf in het ziekenhuis korter. Ook is het cosmetisch resultaat beter bij een kijkbuisoperatie. Er is immers geen grote operatiewond, maar slechts enkele kleine wondjes. Bij een kijkbuisoperatie met de robot worden de operatieinstrumenten op afstand bediend. De voordelen van de operatierobot zijn een beter zicht op het operatiegebied en instrumenten waarmee betere bewegingen kunnen worden gemaakt. Hierdoor kan de operatie nog nauwkeuriger plaatsvinden dan bij een gewone kijkbuisoperatie. Aan het einde van de procedure wordt het verwijderde orgaan in de buik in een zakje gedaan. Om het zakje (met inhoud) te kunnen verwijderen is het vaak nodig een van de operatiewondjes iets groter te maken. Aan het einde van de procedure wordt het operatiegebied nog een keer gecontroleerd op bloedingen, het koolzuurgas wordt verwijderd en de wondjes worden gesloten. Meestal wordt een wonddrain achtergelaten om wondvocht af te laten lopen. Kort na de ingreep kunt u, doordat het gebruikte CO2-gas het middenrif prikkelt, last krijgen van een pijnlijk gevoel in de schouders. Dit gaat spontaan binnen enkele dagen over.

 

Is een (robotondersteunde) kijkoperatie altijd mogelijk?

Nee. Hoewel het zelden voorkomt, blijkt soms tijdens een kijkbuisoperatie dat het technisch niet mogelijk is om deze veilig uit te voeren en dat er toch een ‘open’ operatie nodig is. Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn. Het kan zijn dat de uroloog het orgaan waar het om gaat of belangrijke bloedvaten niet goed in beeld krijgt. Dit kan bijvoorbeeld komen door overgewicht, verklevingen door eerdere operaties of een afwijkende ligging van het orgaan of bloedvoorziening van het orgaan. Het belangrijkste is dat de operatie goed en veilig gebeurt, met zo weinig mogelijk risico’s.

Zijn er complicaties mogelijk na een (robotondersteunde) kijkoperatie?

Bij elke ingreep, hoe klein ook, kunnen er problemen optreden. Na een kijkoperatie kunnen, net zoals na een ‘gewone’ operatie, complicaties optreden zoals een nabloeding of een wondinfectie. Er zijn enkele complicaties die specifiek met deze operatie te maken hebben. De prostaat ligt zeer dicht bij de sluitspier, bij de zenuwbundels die de erectie aansturen en bij de endeldarm. Na elke behandeling voor prostaatkanker, dus óók na brachytherapie (inwendige bestraling) en uitwendige bestraling, kunnen er dus problemen optreden met (de controle over) het plassen en met het krijgen van erecties. Ook kan de endeldarm worden beschadigd, bij een operatie gebeurt dit echter slechts zelden. Het beloop daarna is dan anders en de opname langer dan hierboven besproken.

Incontinentie

De radicale prostatectomie kan leiden tot incontinentie. In de eerste periode na de operatie hebben veel mannen last van urine-incontinentie. In meer dan 95% van de gevallen is deze incontinentie tijdelijk.  Training van de bekkenbodemspieren kan helpen om de urine beter op te houden. Om patiënten beter voor te bereiden op mogelijke incontinentie krijgt de patiënt 2 tot 3 weken voor de operatie een afspraak met  een fysiotherapeut die zich gespecialiseerd heeft in ‘bekkenbodemtherapie’ om speciale oefeningen te leren om de bekkenbodemspieren te trainen. Patiënten die 6 weken tot 3 maanden na de operatie nog incontinent zijn worden opnieuw naar de bekkenfysiotherapeut verwezen om de bekkenbodem oefeningen te herhalen. In de periode van één tot anderhalf jaar na de operatie kan nog verbetering van de incontinentie. Als u blijvend urineverlies heeft kan het zijn dat dit niet vanzelf overgaat. De uroloog zal dan met u de mogelijkheden bespreken om van dit probleem af te komen. In de meeste gevallen kan een operatie dan nog uitkomst bieden. (zie folder male sling)

Erectiestoornis

Een erectiestoornis is ook een mogelijk gevolg van de operatie. De zenuwbanen die de erectie aansturen liggen heel dicht tegen de prostaat. Het gaat om een complex van fijne zenuwvezeltjes die in vetweefsel liggen en daardoor moeilijk te zien zijn. De uroloog moet de prostaat zo ruim wegnemen dat al het tumorweefsel zeker is verwijderd. Hierbij is het niet altijd mogelijk om het zenuwweefsel te sparen. Wanneer niet-zenuwsparend geopereerd is, kunnen er nog erecties komen maar de kans is wel klein. Soms is het mogelijk de zenuwen aan één zijde te sparen. De kans op spontane erecties is dan 53%. Bij tweezijdig zenuwsparend opereren, is die kans 72%. Bij patiënten onder de 60 jaar is de kans dat de erecties goed blijven hoger dan deze percentages, waarbij geldt hoe jonger hoe hoger de kans op goede erecties. Wanneer er al voor de operatie geen goede erecties meer waren, is de kans vanzelfsprekend ook kleiner dat deze na de operatie terugkomen. Soms komen de erecties snel terug maar het kan ook langer duren, tot 2 jaar na de operatie. Wanneer de erecties niet spontaan terugkomen kan een medicijn zoals Viagra^®, Levitra^® of Cialis^® bij een deel van de patiënten helpen. Ander opties zijn de MUSE^®, een klein tabletje dat in de plasbuis moet worden ingebracht, een vacuümpomp of de zogenaamde ‘injectietherapie’, waarbij een medicijn dat een erectie opwekt geïnjecteerd wordt in de penis. 

Voor de operatie

Als u bloedverdunnende medicijnen gebruikt is in overleg met de uroloog afgesproken wanneer u met deze medicijnen stopt. Een dag voor de operatie wordt u opgenomen op de verpleegafdeling Urologie. De opname duurt meestal enkele dagen. De medicijnen die u thuis gebruikt neemt u mee. U krijgt een opnamegesprek met de verpleegkundige. Verder komt op deze dag de assistent van de uroloog en de anesthesist bij u langs. U krijgt enkele vragenlijsten betreffende onder andere uw kwaliteit van leven en uw seksuele functioneren. U wordt verzocht deze voor de operatie in te vullen. Van tevoren wordt het operatiegebied onthaard. Er wordt bloed geprikt. U moet vanaf 24.00 uur nuchter blijven. Dit betekent dat u niet meer mag eten, drinken of roken.

De operatie

Afhankelijk van de hoogte van het PSA en de mate van agressiviteit van de bij de patient gevonden kwaadaardigheid kan het nodig zijn tijdens de operatie ook de omliggende lymfeklieren te verwijderen. Soms worden deze klieren terwijl de patient onder narcose is direct onderzocht. Als er onverhoopt uitzaaiingen in de lymfeklieren worden gevonden betekent dit dat de kanker zich niet tot de prostaat heeft beperkt en dat de patient met een operatie niet te genezen is. De prostaat zal dan niet worden verwijderd. De kans hierop is overigens klein. Bij de operatie worden prostaat en zaadblaasjes verwijderd. Hierna wordt er een nieuwe verbinding gemaakt tussen blaas en plasbuis. Het weggenomen weefsel wordt in het pathologisch laboratorium onderzocht. De operatie duurt gemiddeld 3 uur. Het onderzoek van het weefsel door de patholoog neemt over het algemeen 5 werkdagen in beslag.

Na de operatie

Na de operatie heeft de patiënt naast de wonddrain ook een blaaskatheter hebben. Dit is een slangetje dat de urine uit de blaas afvoert. Omdat er een nieuwe aansluiting is gemaakt tussen blaas en plasbuis zal de katheter 5 tot 7 dagen moeten blijven zitten. De pijn die de patient heeft zal na een kijkoperatie veel minder zijn dan na een ‘gewone’ operatie, omdat er geen grote buikwond is. Pijnstilling met paracetamol is na de eerste dag meestal voldoende. De patiënt kan in de eerste dagen nog wat misselijk zijn, in uitzonderlijke gevallen duurt dit langer. In het algemeen kan de patiënt snel weer eten en drinken en uit bed komen. Als er geen bijzonderheden zijn gaat de patiënt de tweede of derde dag na de operatie naar huis. Eén week na de operatie wordt hij weer een dag opgenomen. Dan wordt de katheter verwijderd en gekeken hoe het met het plassen gaat. Soms is het nodig dat de katheter wat langer dan één week blijft zitten. Om de wonden goed te laten herstellen, adviseren wij de patiënten om de eerste 6 weken na de operatie niet zwaar te tillen en niet te sporten.

Verder

Omdat bij de radicale prostatectomie zowel de prostaat als zaadblaasjes zijn verwijderd, is het niet meer mogelijk een zaadlozing te krijgen. De patiënt is dus niet meer vruchtbaar. Het blijft mogelijk, ook zonder erectie, een orgasme te ervaren. Na de operatie wordt de patiënt in eerste instantie om de 3 maanden gecontroleerd. De waarde van het prostaat specifiek antigeen (PSA) wordt in het bloed bepaald. Als het PSA onmeetbaar is, is de radicale prostatectomie succesvol en nabehandeling niet nodig. Als het PSA onverhoopt toch stijgt, kan aanvullende nabestraling noodzakelijk zijn.

Meer informatie

Veel gestelde vragen over Robotchirurgie en Prostaatkanker

Patientenfolder Prostaatverwijdering met Robot