De PSA test is een laboratoriumbepaling in het bloed waarbij de hoogte van het eiwit PSA wordt vastgesteld. Het eiwit PSA, dat in zeer geringe mate in het bloed is terug te vinden, komt uit de prostaatklier: het is een eiwit dat elke prostaatcel maakt en in geringe mate “lekt” in de bloedbaan. Het is een afkorting van Prostaat Specifiek Antigeen, een naam die ten onrechte doet vermoeden dat het een eiwit is dat met het afweersysteem te maken heeft (antigen). Het is een onderdeel van het zaadvocht, maar de exacte functie van het eiwit is onvoldoende bekend.

Bij aandoeningen van de prostaat waardoor cellen meer van dit eiwit zullen lekken ontstaat een verhoging van de meetbare hoeveelheid in het bloed. Aandoeningen die hieraan ten grondslag kunnen liggen zijn ontstekingsreacties (infectie), trauma (beschadiging van het weefsel) of prostaatkanker. Ook zal een grote prostaat meer PSA afscheiden dan een kleine. Maar regelmatig wordt een verhoging van het PSA gemeten zonder aanwijsbare oorzaak.

Omdat bij diverse oorzaken voor een verhoging van PSA duidelijke symptomen zijn, wordt PSA niet gebruikt om infecties of een trauma vast te stellen. In de praktijk wordt het, bij mannen waarbij nog geen prostaatkanker is vastgesteld, alleen gebruikt om na te gaan of er sprake zou kunnen zijn van prostaatkanker.

 

PSA en prostaatkanker

Zoals hierboven beschreven kan de PSA waarde verhoogd zijn a.g.v. prostaatkanker. Maar ook andere oorzaken zijn genoemd, evenals de constatering dat er vaak geen reden wordt vastgesteld voor een verhoogd PSA. Maar andersom kan ook bij een normaal PSA gehalte soms toch prostaatkanker worden vastgesteld.

Toch speelt de PSA waarde een rol in de opsporing van prostaatkanker: het helpt ons mee in het besluit of aanvullend onderzoek naar prostaatkanker nodig is of niet.

Bij mannen waarbij reeds prostaatkanker is geconstateerd kan het PSA dienen als controle op het effect van een eventuele behandeling.

 

Redenen voor verder onderzoek van de prostaat n.a.v. de PSA test.

Bij een verhoging van de PSA waarde ten opzichte van de, aan de leeftijd aangepaste, normale bovengrens, kan besloten worden om weefselonderzoek (biopten) van de prostaat te doen.

Soms zijn uit eerdere bepalingen reeds waarden van het PSA vastgesteld. Dan kan een duidelijke stijging van het PSA alleen soms ook een aanleiding voor verder onderzoek zijn. Soms kan een eerdere bepaling ook laten zien dat de PSA waarde juist heel stabiel is: dat kan dan juist een reden zijn te wachten met verder onderzoek. Het is goed om te realiseren dat ook bij een normale waarde van het PSA er een enkele keer toch prostaatkanker kan bestaan.

 

Figuur 1. Normaalwaarden PSA per leeftijdscategorie (mannen)

	µg/l	40 - 50 jaar
	µg/l	50 - 60 jaar
	µg/l	60 - 70 jaar
	µg/l	> 70 jaar

(bron: Diagnostisch Centrum Jeroen Bosch Ziekenhuis)

 

De interpretatie van alleen het PSA om te besluiten tot verder onderzoek is dus niet gemakkelijk. Daarom zal meestal zal ook inwendig onderzoek worden verricht, waarbij via de anus de prostaat afgetast wordt plaatsvinden om eventueel te voelen afwijkingen te constateren. Los van of in combinatie met de hoogte van het PSA kan dit dan leiden tot het advies om weefselonderzoek te laten verrichten.

 

Weefselonderzoek van de prostaat (prostaatbiopten)

Het aanvullend onderzoek waarmee gekeken wordt of zich prostaatkanker heeft ontwikkeld of niet bestaat uit weefselonderzoek van de prostaat. Om prostaatweefsel te verkrijgen voor onderzoek wordt onder echografische controle een ruim aantal biopten (weefselstukjes) uit de prostaat verwijderd. De prostaat wordt door de anus heen bereikt: de weefselstukjes worden met een naaldje door de wand van de endeldarm heen uit de prostaat, die daar pal voor ligt, weg geprikt. Het weefsel wordt onderzocht door de patholoog-anatoom. De uitslag is doorgaans na 7 dagen bekend en wordt dan op het spreekuur met de patiënt besproken.

 

Samenvatting

• PSA is een alleen hulpmiddel voor de besluitvorming weefselonderzoek te doen naar prostaatkanker.
• Een verhoogd PSA kan wijzen op prostaatkanker maar bewijst dat niet. En ook bij een normaal PSA komt prostaatkanker voor.
• Andere oorzaken voor een verhoging van het PSA kunnen zijn: goedaardige prostaatvergroting, trauma, infectie.
• Regelmatig wordt geen oorzaak voor een verhoging vastgesteld.
• Bij patiënten waarbij reeds prostaatkanker is vastgesteld kan het PSA dienen als een van de middelen om het effect van een eventuele behandeling te controleren.

 

29–05-2008